ปัจจุบันยาเม็ดคุมกำเนิดชนิดรับประทาน (oral contraceptive pills) แบ่งเป็น 2 ประเภทขึ้นตามชนิดของส่วนประกอบของฮอร์โมน ได้แก่ ยาเม็ดคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนรวม (combined hormonal contraceptives หรือ pills) ซึ่งประกอบด้วย ฮอร์โมนเพศหญิงสังเคราะห์ชนิดเอสโตรเจน (estrogen) และโปรเจสติน (progestin) และยาคุมฮอร์โมนเดี่ยว (progestin-only pills หรือ minipills) ซึ่งประกอบด้วยฮอร์โมนโปรเจสตินเพียงอย่างเดียว ถึงแม้ว่ายาเม็ดคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนรวมมักเป็นที่นิยมใช้มากกว่า อย่างไรก็ตาม ยาคุมชนิดฮอร์โมนเดี่ยวยังเป็นอีกหนึ่งทางเลือกในการคุมกำเนิดสำหรับสตรีให้นมบุตร ผู้สูบบุหรี่ที่มีอายุมากกว่า 35 ปี หรือผู้ที่มีประวัติภาวะลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือดดำที่ขา และในปอด คนที่ปวดศีรษะไมเกรน
ยาคุมชนิดฮอร์โมนเดี่ยวต่างจากยาเม็ดคุมชนิดฮอร์โมนรวมอย่างไร?
ยาคุมฮอร์โมนเดี่ยวที่มีฮอร์โมนโพรเจสตินเพียงอย่างเดียว มีประสิทธิภาพในการป้องกันตั้งครรภ์สูง ไม่แตกต่างจากยาคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนรวมที่มีฮอร์โมนทั้งเอสโตรเจน และโพรเจสติน พบว่ามีอัตราความล้มเหลวในการป้องกันการตั้งครรภ์เพียงร้อยละ 0.3 ในการศึกษาทางคลินิก แต่อย่างไรก็ตามประสิทธิภาพในการคุมกำเนิดโดยการใช้ยาคุมชนิดฮอร์โมนเดี่ยวขึ้นอยู่กับความร่วมมือในการใช้ยา การลืมรับประทานยา หรือการรับประทานยาไม่ตรงเวลา ล้วนส่งผลต่อประสิทธิภาพในการป้องกันการตั้งครรภ์ นอกจากนี้ยังมีการศึกษาเปรียบเทียบระหว่างประสิทธิภาพ และอาการไม่พึงประสงค์ระหว่างดีโซเจสตรีล และดรอสไพรีโนน พบว่าตัวยาทั้งสองมีประสิทธิภาพในการคุมกำเนิดไม่แตกต่างกัน แต่มีความแตกต่างกันในเรื่องของอาการไม่พึงประสงค์
ใครควรใช้ยาคุมชนิดฮอร์โมนเดี่ยว?
ควรเลือกใช้ยาคุมชนิดฮอร์โมนเดี่ยวเฉพาะในกรณีที่ผู้ทานใช้ยาคุมกำเนิดที่มีส่วนประกอบของฮอร์โมนเอสโตรเจนไม่ได้ เช่น ผู้ป่วยโรคมะเร็งเต้านม หรือรังไข่ ผู้ที่มีประวัติ หรือปัจจัยเสี่ยงโรคหลอดเลือดอุดตัน (Deep venous thrombosis) ผู้ปวดศีรษะไมเกรนที่ไวต่อฮอร์โมนเอสโตรเจน เป็นต้น นอกจากนั้นยังพิจารณาใช้ยาคุมชนิดฮอร์โมนเดี่ยวในการคุมกำเนิดในหญิงที่กำลังให้นมบุตร ซึ่งไม่ควรใช้ยาเม็ดคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนรวมที่มีเอสโตรเจนเป็นส่วนประกอบ เนื่องจากฮอร์โมนเอสโตรเจนในตัวยาเม็ดคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนรวมมีผลในการยับยั้งฮอร์โมนโพรแลคติน (prolactin) ที่ทำหน้าที่กระตุ้นการผลิตน้ำนมในหญิงให้นมบุตร ขณะที่ยาคุมฮอร์โมนเดี่ยวที่มีฮอร์โมนโพรเจสตินไม่มีผลต่อการกดการสร้างน้ำนม
ข้อเสีย และผลข้างเคียงของยาคุมแบบฮอร์โมนเดี่ยวมีอะไรบ้าง?
ในคนที่ใช้ยายาคุมฮอร์โมนเดี่ยวมักพบปัญหาภาวะเลือดออกกะปริดกะปรอย (spotting) หรือมีเลือดออกระหว่างรอบเดือน (breakthrough bleeding) รอบประจำเดือนสั้นลง และปริมาณเลือดประจำเดือนลดลง โดยพบอาการได้บ่อยโดยเฉพาะเมื่อลืมรับประทานยา
ตัวยาสำคัญในยาคุมฮอร์โมนเดี่ยวมีอะไรบ้าง?
ยาคุมฮอร์โมนเดี่ยวต่างจากยาคุมกำเนิดฮอร์โมนรวม ตรงที่ยาคุมแบบฮอร์โมนเดี่ยวไม่มีฮอร์โมนเอสโตรเจน (estrogen) มีแต่ฮอร์โมนโพรเจสติน (progestin) เพียงอย่างเดียวเท่านั้น ซึ่งปัจจุบันยาคุมแบบฮอร์โมนเดี่ยวที่มีจำหน่ายในประเทศไทยมี 3 ตัวยา ได้แก่ ไลเนสทรีนอล (lynestrenol) ดีโซเจสตรีล (desogestrel) ดรอสไพรีโนน (drospirenone) ดังแสดงในตาราง แต่ละตัวยานั้นมีความแตกต่างกัน ดังนี้
1.ไลเนสทรีนอล
เป็นโพรเจสตินรุ่นแรกที่มีฤทธิ์ของฮอร์โมนเพศชายแอนโดรเจน (androgen) สูง ทำให้เกิดอาการไม่พึงประสงค์ เช่น สิว ขนดก หน้ามัน เป็นต้น
2.ดีโซเจสตรีล
เป็นโพรเจสตินรุ่นที่ 3 ที่พัฒนาให้มีประสิทธิภาพคุมกำเนิดดีขึ้น และมีฤทธิ์ของฮอร์โมนเพศชายแอนโดรเจนลดลง ทำให้เกิดอาการไม่พึงประสงค์ลดลง
3.ดรอสไพรีโนน
เป็นโพรเจสตินรุ่นที่ 4 ที่มีการพัฒนาให้มีฤทธิ์ต้านฮอร์โมนเพศชายแอนโดรเจน จึงทำให้เกิดสิว ขนดก หรือหน้ามันได้น้อยมาก รวมถึงมีการออกแบบยาเป็น 24+4 (เม็ดฮอร์โมน 24 เม็ด และเม็ดแป้ง 4 เม็ด) ทำให้มีระยะเวลาปลอดฮอร์โมน 4 วัน จึงช่วยให้ประจำเดือนมาสม่ำเสมอกว่าฮอร์โมนรุ่นเก่า
*28 หมายถึง รับประทานเม็ดยาฮอร์โมน 28 เม็ดต่อเนื่อง
*24+4 หมายถึง รับประทานเม็ดยาฮอร์โมน 24 เม็ดตามด้วยเม็ดแป้ง 4 เม็ด
ยาคุมชนิดฮอร์โมนเดี่ยวมีวิธีการรับประทานอย่างไร?
ยาคุมชนิดฮอร์โมนเดี่ยวที่มีฮอร์โมนโปรเจสติน ชนิด lynestrenol และ desogestrel ใน 1 แผง จะมีฮอร์โมนทุกเม็ด จึงไม่มีช่วงที่ร่างกายเว้นจากฮอร์โมน (hormone-free interval) ผู้ใช้ยาจำเป็นต้องรับประทานยาทุกวัน วันละ 1 เม็ด โดยควรรับประทานยาคุมฮอร์โมนเดี่ยวในเวลาเดียวกัน เพื่อให้ระดับฮอร์โมนในร่างกายมีความสม่ำเสมอ สำหรับยาคุมฮอร์โมนเดี่ยวที่มีฮอร์โมนโปรเจสตินชนิด drospirenone สามารถรับประทานยาเม็ดที่มีฮอร์โมนจำนวน 24 วัน วันละ 1 เม็ด และรับประทานเม็ดที่ไม่มีฮอร์โมน 4 เม็ด โดยทุกชนิดแนะนำให้เริ่มรับประทานยาเม็ดแรกภายใน 1-5 วันที่มีเลือดประจำเดือน แล้วรับประทานตามลูกศรที่ระบุในแผงยา
ข้อห้ามในการใช้ยาคุมฮอร์โมนเดี่ยวมีอะไรบ้าง?
อย่างไรก็ตามยาคุมฮอร์โมนเดี่ยว ยังมีข้อควรระวัง และห้ามใช้ในบุคคลที่มีภาวะเหล่านี้
- หญิงตั้งครรภ์ เนื่องจากมีการศึกษาที่รายงานว่ายาคุมฮอร์โมนเดี่ยวอาจเพิ่มความเสี่ยง ทำให้เกิดความผิดปกติของทารกในครรภ์
- มะเร็งเต้านม เนื่องจากยาคุมฮอร์โมนเดี่ยวอาจส่งเสริมการโตของเนื้อร้ายเหล่านี้ได้
- เลือดออกทางช่องคลอดผิดปกติโดยไม่ทราบสาเหตุ เนื่องจากสาเหตุของเลือดออกผิดปกติอาจมาจากปัญหาอื่น ๆ ทางระบบสืบพันธ์ที่ไม่ได้เกิดจากความผิดปกติของฮอร์โมน
- เนื้องอกที่ตับ ตับแข็ง ตับวายเฉียบพลัน เนื่องจากยาถูกกำจัดที่ตับ ถ้าตับมีความผิดปกติอาจทำให้ยาสะสมในร่างกาย รวมถึงยาคุมฮอร์โมนเดี่ยวอาจทำให้เกิดตับอักเสบได้
ยาคุมฮอร์โมนเดี่ยวเป็นทางเลือกที่ดีอีกทางเลือกหนึ่งสำหรับผู้ที่ต้องการคุมกำเนิด อย่างไรก็ตามหากต้องการเริ่มใช้ยาคุมกำเนิดควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรเพื่อเลือกยาคุมกำเนิดชนิดที่เหมาะสมกับแต่ละบุคคล รวมถึงกรณีที่มีปัญหา หรือข้อสงสัยเกี่ยวกับยาคุมกำเนิดควรปรึกษาแพทย์ หรือเภสัชกรเพื่อให้ได้รับคำแนะนำอย่างถูกต้อง
ข้อมูลอ้างอิง
- https://www.ram-hosp.co.th/news_detail/640
- https://www.ram-hosp.co.th/news_detail/644
- https://www.amarinbabyandkids.com/review/birth-control-pill/
- Faculty of Pharmacy, Mahidol University. (n.d.). รู้จักยาคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนเดี่ยว. Retrieved June 12, 2025, from https://pharmacy.mahidol.ac.th/dic/knowledge_full.php?id=68
- Faculty of Pharmacy, Mahidol University. (n.d.). ยาเม็ดคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนเดี่ยว. Retrieved June 12, 2025, from https://pharmacy.mahidol.ac.th/th/knowledge/article/694
ข้อมูลอ้างอิง
https://www.ram-hosp.co.th/news_detail/640
https://www.ram-hosp.co.th/news_detail/644
https://www.amarinbabyandkids.com/review/birth-control-pill/
Faculty of Pharmacy, Mahidol University. (n.d.). รู้จักยาคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนเดี่ยว. Retrieved June 12, 2025, from https://pharmacy.mahidol.ac.th/dic/knowledge_full.php?id=68
Faculty of Pharmacy, Mahidol University. (n.d.). ยาเม็ดคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนเดี่ยว. Retrieved June 12, 2025, from https://pharmacy.mahidol.ac.th/th/knowledge/article/694
คลิกอ่านคอนเท้นอื่นๆที่น่าสนใจ
- สั่งผิวสวยด้วย “10 วิตามินบํารุงผิว” ยิ่งทาน ยิ่งปัง!
- รู้ช้าผิวอาจพัง ! เมื่อหน้าติดสารสเตียรอยด์จากสกินแคร์ที่ใช้
- มาสคาร่า ยี่ห้อไหนดี กันน้ำ ขนตางอนเด้งตลอดวัน
- 10 ดินสอเขียนคิ้วยี่ห้อไหนดี กันน้ำ กันเหงื่อ เขียนง่าย สวยเป๊ะตลอดทั้งวัน
- รวม 15 ไอเดียเล็บเจลคริสต์มาส 2025 สีเล็บเจลคริสมาสสุดคิ้วท์ กวางก็มี ซานต้าก็มา!
